Ένα κείμενο με αφορμή όσα συμβαίνουν στο Βράχο της Ακρόπολης
από την ομάδα Επικοινωνίας της ΑΡΑΓΕΣ
Η επισκεψιμότητα των αρχαιολογικών χώρων και η σύνδεση της τουριστικής πολιτικής με την μνημειακή πολιτική αποτελεί σαφή απειλή για τα μνημεία, τα οποία στέκουν αγέρωχα στο χρόνο, δεν είναι όμως ανεπηρέαστα από την καθημερινή φθορά.
Τον πρωτοφανή συνωστισμό του 2023, που έφτασε τα 22.000-23.000 άτομα ημερησίως, τον χρησιμοποίησε το Υπουργείο ως επιχείρημα για περισσότερες οικοδομικές προσθήκες αλλά και για την ανάθεση εκπόνησης Διαχειριστικών Σχεδίων της Ακρόπολης σε ιδιωτική εταιρεία.
Η Εθνική Επιτροπή του Ελληνικού Τμήματος του Διεθνούς Συμβουλίου Μνημείων και Τοποθεσιών (ICOMOS) με ανακοίνωσή της με τίτλο «Πρόσφατα, τρέχοντα και προσεχή έργα στην Ακρόπολη Αθηνών» κατήγγειλε την κίνηση αυτή που ισχύει για έντεκα ελληνικά μνημεία/χώρους που περιλαμβάνονται στον κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.
Σύμφωνα με την ιστοσελίδα της αναδόχου εταιρείας, οι δραστηριότητές της δεν σχετίζονται με τη διαχείριση πολιτιστικής κληρονομιάς. Στη δημοσιότητα έχουν βγεί στοιχεία, όπως η ανάληψη της έκδοσης των εισιτηρίων από την ιδιωτική εταιρεία, η αύξηση της τιμής του εισιτηρίου από 1η Απριλίου 2025 στα 30 ευρώ, η δυνατότητα από 1η Απριλίου 2024, ο Βράχος να προσφέρεται για μια “βιωματική πριβέ εμπειρία” που απευθύνεται στους πλούσιους του πλανήτη, έναντι του ποσού των 5.000 ευρώ.
Η εφαρμογή ζωνών ώρας επίσκεψης το περασμένο φθινόπωρο, αποδείχθηκε προπέτασμα καπνού στην έλλειψη ουσιαστικών Διαχειριστικών Σχεδίων. Το ΥΠΠΟ ανακοίνωσε ότι ο κύκλος μελετών και λήψης αποφάσεων θα ολοκληρωθεί το φθινόπωρο του 2024. Έως τότε, χωρίς Διαχειριστικό Σχέδιο και με αδιαφανείς διαδικασίες, θα έχουν προστεθεί, μέσα και γύρω από την Ακρόπολη ακόμη περισσότερες κατασκευές αντίθετες προς την Έκθεση της Συμβουλευτικής Αποστολής UNESCO/ICOMOS, τη Χάρτα της Βενετίας του 1964 και τη Χάρτα του ICOMOS του 2003.
Στο σημείο αυτό, αξίζει να γίνει μια αναδρομή, στις οικοδομικές παρεμβάσεις που έχουν πραγματοποιηθεί στο Βράχο της Ακρόπολης.
Επίστρωση Σκυροδέματος στον βράχο της Ακρόπολης
Υλοποίηση μη εγκεκριμένων (και μη αναστρέψιμων) έργων στην Ακρόπολη
Από το φθινόπωρο του 2020 είχε ξεκινήσει η διάστρωση οπλισμένου σκυροδέματος στον βράχο της Ακρόπολης. Η επίσημη θέση του υπουργείου και ταυτόχρονα το πρόσχημα με το οποίο πραγματοποιήθηκαν οι παραπάνω εργασίες, δικαιολογούσε τα έργα αυτά ως έργα για την διευκόλυνση πρόσβασης ατόμων με δυσκολία στην κίνηση στον αρχαιολογικό χώρο.
Το γεγονός ότι το υλικό που επιλέχθηκε για την δημιουργία των διαδρόμων και των πλατωμάτων, είναι το οπλισμένο σκυρόδεμα, αταίριαστο με την εικόνα του αρχαιολογικού χώρου και δύσκολο ως προς την αφαίρεσή του, προκάλεσε εξ αρχής ανησυχία μέρους της επιστημονικής κοινότητας και του διεθνούς οργανισμού της UNESCO.
Συγκεκριμένα, το ICOMOS που αποτελεί τον επίσημο τεχνικό σύμβουλο της UNESCO σε θέματα προστασίας και διαχείρισης μνημείων, αλλά και οι σοβαρές διαφωνίες που είχε διατυπώσει η Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης των Αθηνών, είναι ενδεικτικά των διαφωνιών για τα όσα συνέβησαν στον Βράχο της Ακρόπολης. Η φασαρία γύρω από το ζήτημα είχε σαν αποτέλεσμα να δοθούν αρκετά στοιχεία στη δημοσιότητα, τα οποία φανερώνουν ένα έργο άσχετο με τον σκοπό που δηλώνεται ότι εξυπηρετεί, βασισμένο σε μη εγκεκριμένα και ελάχιστα μελετημένα σχέδια.
Από τη γνωμοδότηση του ΚΑΣ, που τελικά ενέκρινε την μελέτη, μέχρι την υπογραφή και τη δημοσίευσή της, μεσολάβησαν τρεισήμισι μήνες. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με τους 12 συνολικά όρους που έθεσε ώστε να το εγκρίνει, μαρτυρούν τα προβλήματα που είχε η μελέτη.
Όντως η οριστική μελέτη δημοσιοποιήθηκε πολύ αργότερα από το ΥΠΠΟΑ και δεν είναι παρά ένα, φτωχό σε λεπτομέρειες, κείμενο παρουσίασης των έργων.
Στο σημείο αυτό να σημειωθεί πως η ανεξαρτησία των γνωμοδοτήσεων του ΚΑΣ από πολιτικά συμφέροντα είναι πλέον αμφισβητούμενη. Τα παραδείγματα ουκ ολίγα – μεταξύ άλλων η σύμφωνη γνώμη του για την απόσπαση αρχαιοτήτων της Βενιζέλου και για την εγκατάσταση ανεμογεννητριών στην Κοιλάδα των Μουσών.
Επιπλέον, το διάστημα από την υπογραφή της απόφασης μέχρι την υλοποίησή της, ήταν μικρότερο των δύο μηνών. Μέσα σ’ αυτό είναι αδύνατο να ικανοποιήθηκαν οι προβλεπόμενοι όροι. Χαρακτηριστικά, ο 5ος όρος που είχε διατυπωθεί από το ΚΑΣ, ήταν να πραγματοποιηθεί υδραυλική μελέτη για την οργανωμένη παροχέτευση των ομβρίων από τον Ιερό Βράχο, καθώς οι προς διαμόρφωση επιφάνειες είναι μεγάλης έκτασης και μη διαπερατές, ώστε να χρειάζεται η διαμόρφωση κατάλληλων ρύσεων, κάτι που αποδείχτηκε πως δεν έγινε, καθώς ο αρχαιολογικός χώρος πλημμύρισε με την πρώτη μεγάλη νεροποντή στις αρχές Δεκέμβρη.
Μέσα σε ενάμιση μήνα, οι συμπληρωματικές μελέτες που απαιτούνταν και η συνδιαλλαγή με τις υπόλοιπες αρμόδιες υπηρεσίες, είτε δεν έγιναν καθόλου ή πραγματοποιήθηκαν πλημμελώς. Στην ουσία τους, οι επεμβάσεις είναι βεβιασμένες, πρόχειρα μελετημένες και αυτό από μεριάς υπουργείου δεν αποτελεί παρά καπήλευση του μνημείου με σκοπό την εξυπηρέτηση μικροπολιτικών και ιδιωτικών συμφερόντων.
Ο 10ος όρος που διατυπώνει το ΚΑΣ, προδίδει το γεγονός πως η επίκληση της προσβασιμότητας για τα ΑμεΑ δεν είναι παρά προσχηματική. Πιο συγκεκριμένα το δίκτυο των νέων διαδρόμων και πλατωμάτων δεν είναι, τελικά, και τόσο προσβάσιμο, καθώς “δεν εξασφαλίζεται η πρόσβαση των ΑμεΑ, λόγω των έντονων κλίσεων, σε τμήματα του προτεινόμενου δικτύου διαδρομών”. Στην πραγματικότητα προχώρησν σε έργα ευρύτερης διαμόρφωσης του χώρου της Ακρόπολης. Έργα που σχεδιάστηκαν πάνω στην λογική των ήδη υπαρχόντων διαδρόμων, δηλαδή για την “εξυπηρέτηση” του γενικού κοινού και την κίνηση οχημάτων βαρέως τύπου. Οι τελευταίοι έχουν φθαρεί αρκετά και οι συζητήσεις για την επισκευή τους είχαν ξεκινήσει εδώ και καιρό.
Οι επεμβάσεις που πραγματοποιούνται είναι εναρμονισμένες σ’ ένα σχέδιο ειδικού επιστημονικού ενδιαφέροντος του Μανώλη Κορρέ. Σύμφωνα με το ελληνικό τμήμα του ICOMOS, ο καθηγητής Κορρές στην 5η Διεθνή Συνάντηση για την Αποκατάσταση των Μνημείων της Ακροπόλεως, που πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο του 2002, με ανακοίνωσή του υπό τον τίτλο “Tο έδαφος της Aκροπόλεως, παρούσα μορφή και προτάσεις για την αποκατάστασή του” είχε παρουσιάσει την άποψή του για συνολική επίστρωση του βράχου με οπλισμένο σκυρόδεμα, ώστε να δημιουργηθεί μια εικονική πραγματικότητα του επίπεδου εδάφους που είχε ο Βράχος τον 5ο π.Χ. αιώνα. Πέρα από την επιστημονική συζήτηση ωστόσο, αυτές οι απόψεις ουδέποτε εγκρίθηκαν για να υλοποιηθούν. Επιπλέον αυτή η συνολική διαμόρφωση του Βράχου, ακόμη και εγκεκριμένη να ήταν, δεν θα μπορούσε να βρει χρηματοδότηση, αν δεν εντασσόταν σε μια ιδιωτική χορηγία, η οποία με την σειρά της είχε προκάλυμμα την προσβασιμότητα των ΑμεΑ. Η Λίνα Μενδώνη εκμεταλλευόμενη το επιστημονικό κύρος και την ιδιότητά του Μανόλη Κορρέ ως προέδρου της ΕΣΜΑ, «δημιούργησε» επιστημονική κάλυψη στον διακαή πόθο της να παρουσιάσει “κοινωφελές έργο” με χρηματοδότηση από το Ίδρυμα Ωνάση.
Η υλοποίηση των έργων με την ιδιωτική χορηγία ανοίγει ένα επιπλέον ζήτημα. Αυτό δεν είναι άλλο από το ότι με αυτή την ευκαιρία, το ιδιωτικό κεφάλαιο παρακάμπτει τις κείμενες διατάξεις τόσο για τα δημόσια έργα όσο και για τις επεμβάσεις σε μνημεία και επιβάλει, με τη σειρά του, τους μελετητές και τους εργολάβους της αρεσκείας του.
Να σημειωθεί ότι την οριστική μελέτη των έργων ανέλαβε η ΝΑΜΑ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗΤΕΣ Α.Ε, η ίδια μελετητική που σχεδίασε και τον Μεγάλο Περίπατο.
Είναι δε ενδεικτικό πως τα στελέχη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αθηνών είχαν ήδη εκπονήσει τον Οκτώβριο του 2019, κατά παραγγελία του υπουργείου Πολιτισμού, πρόταση για την βελτίωση των υφιστάμενων διαδρομών κίνησης των επισκεπτών και δημιουργίας νέων για την κίνηση επισκεπτών με προβλήματα στην κίνηση. Η πρόταση αυτή, ήπιων χαρακτηριστικών και περιορισμένης έκτασης απορρίφθηκε στα τέλη Απριλίου 2020. Έκτοτε, τις σχετικές μελέτες των εκτεταμένων επεμβάσεων σε εντελώς διαφορετική κατεύθυνση ανέλαβε, για πρώτη φορά στην ιστορία των παρεμβάσεων στην Ακρόπολη ιδιωτική εταιρεία, ενώ η Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών πρακτικά παραγκωνίστηκε. Ως προς την μελέτη της ιδιωτικής εταιρείας-εργολάβου η Εφορεία κατέθεσε και γραπτώς τις αντιρρήσεις της για τα υλικά και την έκταση της επίστρωσης, για τη μη διασφάλιση της ασφαλούς και αυτόνομης κίνησης των ΑμεΑ κ.ο.κ. Παρόλα αυτά, η μελέτη εγκρίθηκε τελικά από το ΚΑΣ τον Μάιο του 2020.
Όπως ειπώθηκε και παραπάνω, οι επεμβάσεις που πραγματοποιήθηκαν και θα συνεχίσουν να πραγματοποιούνται στην Ακρόπολη, δεδομένου ότι πρόκειται για μνημείο που συγκαταλέγεται στον κατάλογο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO, δεν έχουν λάβει τις απαιτούμενες εγκρίσεις. Η τελευταία ουδέποτε ενημερώθηκε, όπως προβλέπουν ρητά οι συμβατικές υποχρεώσεις της χώρας, για τις εργασίες που αλλοιώνουν την εικόνα του πλέον προβεβλημένου μνημείου της κλασικής αρχαιότητας. Η Εθνική Επιτροπή του Ελληνικού Τμήματος του ICOMOS εξέδωσε από την αρχή ανακοίνωση, εκφράζοντας τη δυσαρέσκεια και τον προβληματισμό της τόσο για το ίδιο το περιεχόμενο των παρεμβάσεων όσο και για το γεγονός ότι δεν έχει προηγηθεί αυτών ανάλογη διαβούλευση και επιστημονικός διάλογος. Επισήμαινε από τότε, τον προσχηματικό χαρακτήρα των εργασιών που εκτελούνται στο χώρο της Ακρόπολης.
Εν κατακλείδι, η κυβέρνηση με τα έργα που πραγματοποιούνται αυτό το διάστημα στον αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης, αναδεικνύει πως μπορεί ο πολιτισμός και η πολιτιστική κληρονομιά να καταστρέφονται από πρόχειρες, κακομελετημένες επεμβάσεις και πως είναι να παραγκωνίζονται όλοι οι δημόσιοι φορείς από την λήψη αποφάσεων σε σχέση με το χαρακτήρα που θα λαμβάνουν τα έργα. Είναι ακόμη σημαντική η έλλειψη που αναδεικνύεται όσον αφορά την ίδια την αναστήλωση και την συνολική διαχείριση των μνημείων, από εξειδικευμένους μηχανικούς.
Επιπλέον, αποτελεί εκδημοκρατισμό της διαχείρισης της πολιτιστικής κληρονομιάς, μεταξύ άλλων και η επένδυση σε τεχνίτες και τεχνικούς που κατέχουν την γνώση της αναστήλωσης.